केही समयअघि सोह्रखुट्टे, काठमाडौंकी १८ वर्षीया माया (नाम परिवर्तन) लाई प्रसूतिगृह थापाथलीमा भर्ना गरियो । अत्यधिक रक्तश्रावका कारण मायाको पाठेघर तत्काल निकालेर फ्याँक्नुपर्ने अवस्था आयो । पाठेघर फ्याँकिएपछि उनको ज्यान त जोगियो तर उनी कहिल्यै गर्भधारण गर्न नसक्ने भइन् । १३ साता कटेपछि मायाले औषधी पसलेसँग औषधी खरिद गरेर त्यसको सेवन गरेकी थिइन् । ९ हप्ताभन्दा माथिको गर्भ तुहाउन औषधी सेवन गर्नु भनेको ज्यान जोखिममा पार्नु हो । नेपाली समाजमा गर्भ पतन सुविधाको अनुचित तथा जथाभावी प्रयोगले निम्त्याएको विकृतिका बारेमा विभिन्न विज्ञ तथा तथ्यहरुले बोलेका यथार्थ :
नियमित दुई महिनासम्म महिनावारी नभएपछि गौशाला काठमाडौंकी १९ वर्षीया कान्छीमाया (नाम परिवर्तन) ले औषधी पसलबाट ‘स्योर’ नामक मेडिकल किट ल्याएर आफैंले आफ्नो पिसाब परीक्षण गरिन् । त्यसमा पोजेटीभ देखिएपछि कान्छिमायाले औषधी पसलबाट गर्भपतन गराउने औषधी किनेर खाइन् । औषधी खाएको केही समयपछि रक्तश्राव सुरु भयो । उनको रक्तश्राव हप्तौं दिनसम्म पनि रोकिएन बरु उल्टै दुख्ने–पोल्ने क्रम बढ्दै गयो ।
दुई साताअघि प्रसुति गृह थापाथलीमा भर्ना भएकी कान्छिमायाको डिम्ब नली नै काटेर फाल्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भयो । यसअघि तीन पटक औषधी सेवन गरी गर्भपतन गराइसकेकी कान्छिमायाले चौथो पटक अवैधानिक रूपमा गर्भ पतन गराउन खोज्दा ठूलो दुर्घटना निम्तियो । यसपटक उनको गर्भमा रहेको भ्रूण गर्भाशय भन्दा बाहिर डिम्ब नलीमै हुर्किरहेको रहेछ, यो तथ्यको ज्ञानबिना नै उनले औषधी सेवन गर्दा डिम्ब नलीमा नकारात्मक प्रभाव परी डिम्ब नली नै फुटेर त्यसमा संक्रमण बढ्न थालेको थियो । कान्छीमायाले भू्रण पाठेघरमा बसेको छ/छैन निक्र्यौल नगरी औषधी प्रयोग गर्दा त्यस्तो अवस्था सिर्जना भएको थियो । यस्ता घटना आफूखुसी गर्भपतन गराउने औषधी सेवनले निम्त्याएको जटिलता भएको प्रसुति गृह, थापाथलीका निर्देशक डा. जागेश्वर गौतम बताउँछन ।
पटक–पटक आफूखुसी गर्भपतनको औषधी सेवन गर्दा त्यसले पूर्ण रूपमा भ्रूणलाई बाहिर निकाल्न सक्दैन र फोहोर त्यही जम्मा भएर बस्छ । डा. गौतम भन्छन्,– त्यो फोहोरका कारण गर्भ बस्दा भू्रण पाठेघरमा जान नपाई नलीमै विकास हुन थाल्छ, त्यस्तो अवस्थामा औषधी सेवनले नली फुट्न गै संक्रमण बढ्ने एवं रक्तश्राव भएर गर्भवतीको मृत्युसम्म हुन सक्छ ।
आफूखसी गर्भपतन गराउँदा ज्यान जोखिममा परेका यी दुई उदाहरण मात्र हुन् । यस्ता जोखिममा परी थप उपचारका लागि प्रसुति गृह पुग्ने बिरामी दैनिक कम्तीमा एक जना हुने गरेका छन् । विशेष गरी २० वर्ष मुनिका किशोरीहरूमा आफूखुसी गर्भपतनको औषधी सेवनका कारण यस्ता जटिलता देखिने गरेका छन् । असुरक्षित यौनसम्पर्कपछि समयमै विचार नपुर्याई समय घर्किएपछि मात्र औषधी सेवन गर्दा हुने जोखिम बढ्दै गएको छ । चिकित्सकको प्रेस्क्रिप्सनबिना सहजै रूपमा औषधी पसलबाट गर्भपतनको औषधी बिक्री–वितरण गरिँदा यस्तो समस्या बढ्दै गएको जानकारहरू बताउँछन् ।
सुरक्षित गर्भपतनको सेवा उपलब्ध गराउने सेवा केन्द्रहरूमा गोपनीयताको ग्यारेन्टी नहुनु र अप्ठ्यारो परेका बेला उचित परामर्शको कमीले गर्दा अस्वभाविक रूपले गर्भ धारण गर्नेहरूले अनिच्छित गर्भपतन गराउने सहज माध्यमका रूपमा औषधीलाई लिने गरेका छन् । सरकारले १२ सातासम्मको गर्भपतनलाई कानुनी मान्यता दिएको छ, जसमा ९ सातासम्मको गर्भलाई औषधी सेवनकै माध्यमबाट पतन गराइन्छ । त्यसभन्दा माथिको गर्भपतन गराउँदा चिकित्सकिय औजार प्रयोग गरिन्छ । ९ साता कटिसकेको गर्भ तुहाउन औषधी पसलबाट सिधै गर्भपतन सम्बन्धीे औषधी किनेर खाँदा जटिलता थपिने प्रा.डा.जागेश्वर गौतम बताउँछन् । त्यसबाहेक औषधी प्रयोगको विकल्पका रूपमा अदक्ष प्राविधिकबाट गराइएको गर्भपतनका कारण पनि महिलाहरूको ज्यान जोखिममा पर्ने गरेको छ ।
पहिलो गर्भ नफाल्नु बेस
कतिपय दम्पतीमा प्राकृतिक रूपमै एउटा मात्र शिशु जन्माउने क्षमता हुन्छ । यदि त्यस्तो अवस्था छ भने पहिलो गर्भलाई गर्भपतन गराउँदा अर्को सन्तान जन्मने सम्भावना न्युन हुन्छ । त्यस बाहेक सामान्य अवस्थामा पनि गर्भपतन गराइसकेपछि अर्को गर्भ रहने सम्भावना पहिलेको भन्दा केही कम हुन्छ । गर्भपतन गराउनुभन्दा सन्तानको चाहना नहुन्जेलसम्म आफू अनुकूल परिवार नियोजनका अस्थायी साधनहरू प्रयोग गर्नु नै उपयुक्त हुने प्रा.डा. गौतमको सुझाव छ ।
कानुनमा के छ ?
नेपालमा गर्भपतन सेवाले २०६० पुस १० मा वैधानिकता पाएको हो । ‘सुरक्षित गर्भपतन सेवा प्रक्रिया–२०६०’ लाई स्वास्थ्य सेवा ऐनका रूपमा समावेश गरी त्यसलाई कार्यान्वयनमा ल्याएपछि १२ सातासम्मको गर्भलाई तालिमप्राप्त स्वास्थ्यकर्मीबाट पतन गराउन पाउने अधिकार प्राप्त भएको हो । यसअघि पनि लुकीछिपी रूपमा गर्भपतन हुँदै आएको थियो । यसरी असुरक्षित रूपमा गर्भपतन गराउँदा कयौं महिलाको ज्यान जाने गरेको थियो । अधिकारकर्मीहरूको लामो प्रयासपछि यो विषय ऐनमा समावेश भएको हो ।
