‘मुंगेरीलाल के हसिन सपने’ होइन शेयर बजार (नीरव पुडासैनीको विचार)

आर्थिक सूचकांकहरु आशातित सुधारको पथतर्फ लाग्न नसकेको वर्तमान परिप्रेक्ष्यमा मुलुकको अर्थतन्त्रको ऐना धितोपत्र बजारमा चमत्कारी सुधारको अपेक्षा राख्नु दिवा सपना मात्र हुनेछ ।

शोधनान्तर अवस्था दिन प्रतिदिन घाटामा गइरहेको छ । लगानी नभएका कारण पर्याप्त तरलताले बैंकहरु पिल्सिरहेका छन् । उपभोक्ता मूल्य सूचकांक बढिरहेको छ। यस्तो अवस्थामा अंकहरुको मात्र प्रगतिको आश गर्नु ‘मुंगेरीलाल के हसिन सपने’ सरह मात्र हुनेछ ।तर यसको अर्थ सपना नदेखौं, आशा नगरौं भन्न खोजेको चाहिं होइन । सपना देखौं, आशा गरौं तर वस्तुपरक भएर । तसर्थ नेपालको शेयर बजारमा धितोत्रप खरिद गर्दा सधैं तीन वटा पक्षलाई हेक्का राख्न जरुरि छ ।

पहिलो : कुन कम्पनीको शेयर किन्ने रु उक्त कम्पनीको हालको अवस्था, त्यसको वासलात, सरकारी निर्णयले त्यसलाई पार्न सक्ने असर आदी ।

दोस्रो : कति शेयर किन्ने रु आफ्नो जोखिम बहन क्षमताको आकलन गरेर मात्र शेयर किन्नु पर्दछ । ऋणमा या मार्जिन सुविधामा शेयर किन्ने हो भने कति समयसम्म उक्त शेयर पाल्न सकिन्छ त्यसको पूर्वानुमान गर्नु पर्दछ।

तेस्रो : कुन मूल्यमा शेयर किन्ने त्यो स्वयं आफूले निर्णय गर्नुपर्छ । उदाहरणका लागि अहिलेको अवस्थामा यदि आजको मूल्यमा थप शेयर किन्ने हो भने पहिला किनेको मूल्यभन्दा ३५/४५ प्रतिशत हाराहारीमै छ भने खरिद गर्नु उत्तम हुन्छ । त्यस्तै पुराना शेयर छैनन् भने त्यो अवस्था निकै राम्रो हुन्छ। तसर्थ मूल्यको चयन स्वयं लगानीकर्ताले गर्नु उत्तम हुन्छ ।

अहिलेको विद्यमान अवस्थामा कारोबारभन्दा पनि लगानीमा जोड दिएर शेयर खरिद गर्नु राम्रो देखिन्छ । तथापि यसले केहि समयसम्म धैर्य भने गर्नै पर्दछ । सायद यहि भएर संस्थागत लगानीकर्ताहरु थप शेयर खरिदको विषयमा उदार हुन सकिरहेका छैनन्। जसरी अहिलेको अवस्थामा संस्थागत लगानीकर्ताहरु कुल पूँजीको केहि हिस्सा मात्र बजारमा लगानी गरिरहेका छन् । आम लगानीकर्ताले पनि त्यसै गर्नुको विकल्प छैन।

अर्थतन्त्रको शोधनान्तर अवस्थामा सुधार तथा तरलता लगानी उन्मुख भएपछि अर्थबजारले पुनः गति लिन थाल्छ। जसका संकेतहरु भावी दिनमा पक्कै देखिनेछ । तसर्थ अर्थतन्त्रलाई ध्यानमा राखेर आफ्नो कारोबार रणनीति परिवर्तन गर्नु उपयुक्त हुन्छ।

कारोबार रणनीति परिवर्तन गरिरहन सक्नु नै सफल लगानीकर्ताको विशेषता हो ।हुन पनि संस्थागत वा ठूला लगानीकर्ताहरु र साना लगानीकर्ता बीचको फरक यहि हो । तर अहिलेको बजारमा कारोबारको हिसाबले यसपटक ठूला लगानीकर्ताहरु (संस्थागत बाहेक) पनि थलिएको भान हुन्छ ।

सायद उनीहरुको अनुमान विपरित बजार अगाडि बढेको छ वा उनीहरुले राफसाफ मूल्यमा बजार प्रवेश गर्न चाहेका छैनन यात राफसाफ गरिसकेर पनि थप शेयर किन्न हिचकिचाइरहेका छन् । तर जे भएपनि अर्थतन्त्रमा सुधारका संकेत आएसँगै ठूला तथा संस्थागत लगानीकर्ताहरुको प्रवेश पक्कै हुनेछ । योसँगै बजारले पुनः लय लिनेछ ।तथापि त्यो संकेत घरेलु अर्थतन्त्र र वैश्विक दुवै आधारमा तत्कालको लागि देखिएको अवस्था भने छैन ।

अंकहरुको खेलमा नआत्तिऔं

विगत केहि दशक बीचको उतारचढाव हेर्ने हो भने धितोपत्र बजारमा आशाका किरणहरु धेरै देखिन्छन् । नेप्से परिसूचक ५४५ बाट १८६ हुँदै क्रमशः २१८ र १ हजार ८८८ को सर्वाधिक उच्च विन्दु हुँदै अहिलेसम्मको अंकमा बजार आउनु वा चलायमान हुनु बजारको सुन्दर पक्ष हो ।

तसर्थ यस्ता अंकहरुको खेलमा कहिल्यै पनि आत्तिनु हुँदैन। यसबीचमा बजारमा धेरै उतारचढावहरु भए । तर चलाख लगानीकर्ताले यहि उतारचढावको सुन्दर पक्षलाई नगदमा रुपान्तरण गर्न पहिलो प्रयास गर्नुपर्छ । तर हेक्का रहोस् यस्तो अवस्थामा आफ्नो राफसाफ मूल्यको सहि पहिचान गर्न सक्नुपर्छ । अन्यथा, बजारमा फस्ने सम्भाबना हुन्छ ।

हालको स्थितिको सुक्ष्म अध्ययन गर्ने हो भने, धेरैभन्दा धेरै शेयर लगानीकर्ताहरु उचित समयमा उचित मूल्यमा राफसाफ गर्न नसकेका कारण बजारमा फसेको देखिन्छन् । तर यो सबै लोभको कारण हो ।

शेयर बजारमा यस्तो लोभ हुनु वा आउनु स्वभाविक पनि हो । शेयर बजारमा एउटा भनाई छ : ‘एउटाको लोभ अर्काको कमाईको आधार हो ।’ साँढे (बुल) ले पैसा कमाउँछ, भालु (बियर) ले पैसा कमाउँछ, सुँगुर (पिग) चाहिं मारिन्छ । त्यसका कारण अधिक लोभका कारण खति हुन्छ ।

सायद वर्तमान अवस्थामा आम लगानीकर्ताहरुसँगै ठूला लगानीकर्ताहरु अधिक लोभका कारण फसेका त होइनन ? तसर्थ सुँगुर होइन साँढे र भालु हुने प्रयास गर्नेतर्फ ध्यान दिऔं । छोटो समयमा अधिक मुनाफाको आशा नगरौं, सुँगुर भएर मारिने चेष्टा पनि नगरौं ।

लगानीको सुरक्षा कसैले गर्दा पनि गरिदिदैनन्, स्वयम् आफैंले गर्नुपर्छ । त्यसैले त भन्ने गरिन्छ, शेयर बजार निर्मम हुन्छ । यसले कसैलाई दयामाया गर्दैन ।यसर्थ तपाईको लगानीको सुरक्षा कसैले गरिदिंदैनन्, स्वयम् आफैंले गर्नुपर्छ । अरुको भरमा शेयर बजारमा लगानी गर्ने होइन । धितोपत्र बजारको गतिविधि बुझ्न प्राविधिक र आधारभूत विश्लेषणहरु जान्न अति आवश्यक छ ।

यदि कसैले अंकको आधारमा बजारको सूचकांक निश्चित अंकमा आउने दाबी गर्छ भने त्यसको आधारमा गरिने लगानीको जिम्मेवारी स्वयं आफैंले लिनुपर्छ । शेयर बजारमा लगानी गरिसकेपछि मनोवैज्ञानिक रुपमा घाटाको सहन पनि सक्नु पर्दछ । त्यसैले त भन्ने गरिन्छ एउटाको घाटा नै अर्काको लागि नाफा हो ।

अर्थतन्त्रको संकूचन मात्र होइन, लगानीकर्ताको मनोविज्ञान तथा लोभको कारण बजारले दैनिक आफ्नो अघिल्लो दिनको न्यून मूल्यलाई तोडिरहेको छ । तथापि निराश हुनुपर्ने अवस्था भने छैन । देशमा भइरहेको प्रगतिको आधारमा भन्ने हो भने,पूर्वाधारमा लगानीका साथै त्यसका लागि चाहिने कच्चा पदार्थको उत्पादनलाई आधार मान्दा तरलताको व्यवस्थापनको चाँडै अन्त्य हुने अनुमान गर्न सकिन्छ ।

तर बैंकहरुले विगतमा गरेको बेलगाम ऋण प्रवाहलाई अब दोहोर्याउनु हुँदैन । विगतमा जस्तो क्षणिक हेरेर तरलता अभाव सहज हुने बहानामा सीसीडी खुकुलो पार्नु शेयर बजारका लागि उपयुक्त हुँदैन । आर्थिक गतिविधिको कारण बजारमा तरलता सृजना हुन दिनु उत्तम हुन्छ । यसका लागि सरकारले थप कदम चाल्नुपर्छ ।

लगानीकर्ताहरु आफ्नो भावना र आवेगका कारण  गुमाउँछन् 

अनलाइन कारोबारको पूर्ण सञ्चालनसँगै शेयर बजारमा धेरै कारोबार भइरहेको अवस्था छ। तथापि लगानीकर्ताहरुले आफ्नो भावना र आवेगका कारण  गुमाउँछन् । आवेग हावी भएको अवस्थामा उनीहरु देशको समग्र सूचकांकमा ध्यान दिंदैनन् या बुझ्ने प्रयास गर्दैनन् । यस्तै बजार चक्रको अनुमान लगाउँदा लगानीकर्ताहरुको मनोदशा हावी हुन्छ । जुन कुरा नेप्से १ हजार ८८८  विन्दुमा हुँदा प्रष्ट देखियो ।त्यसकारण शेयर बजारमा कारोबार गर्ने लगानीकर्ताहरु सधैं राफसाफ मूल्यमा सजग हुनुपर्छ । खरिद बिन्दु र मूल्य दुबैको आधार तय गर्नुपर्छ । लगानीकर्ताहरु कम्पनीका प्रकाशित वित्तीय विवरणहरु हेर्दैनन्, अरुले भनेकै भरमा लगानी गर्छन् ।

यकिन नभए पनि करिब ८५–९० प्रतिशत लगानीकर्ता यहि प्रवृत्तिका छन् । ९० प्रतिशत लगानीकर्ता बिना योजना लगानी गर्छन् ।

जोखिम बहन गर्ने क्षमताका आधारमा लगानी गर्नुस् 

अर्काथरी लगानीकर्ताहरु चाहिं जति धेरै जोखिम लियो त्यति धेरै मुनाफा गर्न सकिन्छ भनेर सोच्छन् । यो नितान्त गलत हो । उक्त शेयरको मूल्य कम छ वा धेरै घटेको छ, त्यसकारण अहिले खरिद गर्नु उत्तम हो । लगानीकर्ताले यो धारणा पाल्नु घातक पनि  हो ।

‘मुंगेरीलाल के हसिन सपने’ होइन शेयर बजार । छिमेकीले कमाएको देखेर सपना बुन्दै बजार प्रवेश नगर्नुस् । पूँजीबजार सबैको लागि होइन । जोखिम बहन गर्ने क्षमताका आधारमा लगानी गर्नुस् ।यति भनिरहँदा बजार सधैं आदर्श पूर्वक चल्छ भन्ने होइन, त्यहाँ धेरै चलखेलहरु भइरहेका हुन्छन् ।

आम लगानीकर्ताहरु यस्ता चलखेलयुक्त भ्रामक कुराहरुतर्फ केन्द्रित हुनु हुँदैन । त्यसकारण नोक्सानको ख्याल गरी त्यसको मूल्य चुकाउन तयार भएर मात्र बजार प्रवेश गरौं ।

लेखक पूँजीबजार तथा अर्थतन्त्रका जानकार हुन् ।