.gif)
नेपालमा मुस्लिम विश्वविद्यालयको आवश्यकता र यसका चुनौतीहरूबारे चर्चा गर्दा, यो विचार देशका मुस्लिम समुदायको आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्ने एउटा सकारात्मक कदम हो। इस्लामिक अध्ययन र आधुनिक शिक्षालाई एकीकृत गर्दै उच्च शिक्षाको अवसर प्रदान गर्न यस्तो विश्वविद्यालयले मुस्लिम समुदायको उत्थान गर्न, शिक्षामा समावेशिता ल्याउन र राष्ट्रिय विकासमा योगदान गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ।
हाल, नेपालका धेरै मुस्लिमहरूले सांस्कृतिक र धार्मिक पृष्ठभूमिलाई सम्मान गर्दै गुणस्तरीय शिक्षामा सहज पहुँच प्राप्त गर्न गाह्रो भइरहेको अवस्था छ। मुस्लिम विश्वविद्यालयले यो आवश्यकता पूरा गर्न सक्छ, जहाँ विद्यार्थीसँग प्रतिस्पर्धात्मक विश्वमा टिक्न आवश्यक ज्ञान र सीप प्रदान गरिन्छ।
मुस्लिम विश्वविद्यालयको स्थापनाले नेपालका अन्य धार्मिक विश्वविद्यालयहरूले स्थापित गरेको उदाहरण अनुसरण गर्नुपर्छ। नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय, र नेपाल क्रिश्चियन विश्वविद्यालयले पहिले नै धार्मिक शिक्षामा समर्पित संस्थाहरू सञ्चालन गर्दै आएका छन्, जसमा गुरुकुल, गोम्बा र क्रिश्चियन विद्यालयहरूले आ-आफ्नो समुदायका लागि धार्मिक अध्ययनको प्रवर्द्धनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेका छन्। यी संस्थाहरूले धार्मिक शिक्षालाई धर्मनिरपेक्ष पाठ्यक्रमसँग सन्तुलनमा राखेर नेपालको विविध शैक्षिक परिदृश्यमा योगदान पुर्याउँछन्।
त्यस्तै गरी, मुस्लिम विश्वविद्यालयले इस्लामिक अध्ययनमा ध्यान केन्द्रित गर्न सक्छ र विश्वासमा आधारित शिक्षा र अकादमिक उत्कृष्टता दुवैलाई बढावा दिन, आधुनिक कार्यबलमा क्यारियरको लागि विद्यार्थीहरूलाई तयार पार्ने पाठ्यक्रमहरू प्रस्ताव गर्न सक्छ।
मुस्लिम विश्वविद्यालयको आवश्यकता
नेपालमा धेरै मुस्लिमहरू, विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा, गुणस्तरीय शिक्षाबाट वञ्चित छन्। इस्लामिक अध्ययनलाई आधुनिक शैक्षिक विषयहरूसँग मिलाएर उच्च शिक्षामा पहुँच दिने उद्देश्यले एउटा मुस्लिम विश्वविद्यालय स्थापनाले मुस्लिम समुदायलाई शिक्षाको अवसर प्रदान गर्न सक्छ। यसले धर्मनिरपेक्ष पाठ्यक्रममा धार्मिक शिक्षाको सन्तुलन मिलाएर युवाहरूलाई आध्यात्मिक र बौद्धिक रूपमा दुवै सशक्त बनाउने प्रयास गर्नुपर्छ।
नेपालमा पर्याप्त मुस्लिम जनसंख्या रहेको छ, जसमध्ये अधिकांश तराई क्षेत्रमा बसोबास गर्छन्। देशका अधिकांश मुस्लिमहरू प्राथमिक धार्मिक शिक्षाका लागि मदरसा जान्छन्, करिब २,५०० देखि ३, ००० मदरसाहरू सञ्चालनमा छन्। पूर्व शिक्षा अधिकारी अब्दुर रउफकाअनुसार ९९० दर्ता भएका मदरसासहित करिब २५०० देखि ३,००० मदरसा सञ्चालनमा छन्।
यी संस्थाहरू, तथापि, प्रायः आधुनिक शिक्षासँग एकीकरणको कमी र उच्च शिक्षा वा व्यावसायिक क्यारियरको लागि सीमित मार्गहरू प्रदान गर्दछ। मदरसाका विद्यार्थीहरूलाई विज्ञान, प्रविधि, व्यापार र मानविकी जस्ता धार्मिक र धर्मनिरपेक्ष दुवै विषयहरूमा आफ्नो अध्ययन जारी राख्न सक्षम बनाउँदै मुस्लिम विश्वविद्यालयले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ।
धेरै मुस्लिम युवाहरूले समान अवसर प्राप्त गर्न कठिनाइ अनुभव गरेका छन्। यस्तो विश्वविद्यालयले तिनीहरूलाई प्रोत्साहन मात्र गर्दैन, समुदायभित्रको लैङ्गिक समानतालाई समेत बढावा दिन सक्छ। यो संस्थाले मुस्लिम महिलाहरूलाई पनि सांस्कृतिक रूपमा उपयुक्त ठाउँमा शिक्षाको पहुँच दिने अवसर प्रदान गर्न सक्छ।
चुनौतीहरू
यस पहलको सफलताका लागि विश्वविद्यालयले नेपालको मुस्लिम समुदायको शैक्षिक आवश्यकतासँगै सबैलाई समेट्न र खुला रहनु आवश्यक छ। त्यसको लागि विश्वविद्यालयको पाठ्यक्रमले धर्मनिरपेक्ष शिक्षासँग धार्मिक अध्ययनको सन्तुलन राख्नुपर्दछ।
आर्थिक चुनौती
विश्वविद्यालयको स्थापना र सञ्चालनका लागि पर्याप्त कोष जुटाउनु र दिगोपन कायम राख्नु चुनौतीपूर्ण हुनेछ। वित्तीय स्रोतको लागि सरकारी सहायता, अनुदान, र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग खोज्न आवश्यक हुनसक्छ। यसबाहेक, दीर्घकालीन रूपमा सञ्चालन खर्च व्यवस्थापन गर्ने उपायहरू पनि अनिवार्य छन्।
शैक्षिक मापदण्ड कायम राख्न
उच्च शैक्षिक मापदण्ड कायम राख्न योग्य संकाय भर्ती, प्रतिस्पर्धात्मक पाठ्यक्रम विकास र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको मान्यता प्राप्त गर्ने कुरामा विश्वविद्यालयले ध्यान दिनुपर्नेछ। शिक्षामा सन्तुलित दृष्टिकोण राखेर स्नातकहरूलाई प्रतिस्पर्धात्मक बनाउनु पर्नेछ।
भाषा र सांस्कृतिक विविधता
नेपालको भाषिक र सांस्कृतिक विविधतालाई ध्यानमा राखेर इस्लामिक अध्ययनमा उर्दू, राष्ट्रिय एकताको लागि नेपाली र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धाको लागि अंग्रेजी भाषामा शिक्षा दिने उचित सन्तुलन कायम गर्नु अर्को चुनौतीपूर्ण कार्य हुनेछ।
अन्तमा, यो भन्न सकिन्छ कि नेपालमा मुस्लिम विश्वविद्यालयको आवश्यकता राष्ट्रिय एकतालाई प्रवर्द्धन गर्दै मुस्लिम समुदायको शैक्षिक, सांस्कृतिक र सामाजिक आर्थिक आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्ने कुरामा भर पर्छ। यदि राम्रोसँग व्यवस्थापन गरिएको खण्डमा यस्तो संस्थाले मुस्लिम समुदायलाई आफ्नो धार्मिक र सांस्कृतिक पहिचानको संरक्षण गर्दै आधुनिक शिक्षामा सशक्त बनाउन सहयोग पुर्याउने छ।
यदि यस अवधारणालाई सही तरिकाले लागू गरियो भने, यो विश्वविद्यालयले नेपालका मुस्लिम समुदायलाई ज्ञान र सीप प्रदान गर्दै देशको समग्र विकासमा महत्त्वपूर्ण योगदान गर्न सक्छ।
(लेखमा उल्लेख बिषय बस्तुहरु लेखक स्वयमका व्यक्तिगत विचार हुन्।)
