फलाम उत्पादनका २ प्रविधि छन् । आर्स फर्नेन्स र इन्डक्सन फर्नेन्स । आर्स फर्नेन्स प्रविधिको तुलनामा इन्डक्सन फर्नेन्स सयौ गुणा बढी हानिकारिक मानिन्छ।
आर्स फर्नेन्स मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिँदैन । तर, इन्डक्सन फर्नेन्स निकै घातक हुने भएकाले विश्वका धेरै देशहरुले यो प्रविधि अपनाउन छोडिसकेका छन् । विश्वकै सबैभन्दा बढी फलाम र फलामजन्य कच्चा पदार्थ निर्यात गर्ने नेपालको छिमेकी देश चीनले पनि इन्डक्सन
फर्नेन्स प्रविधि बन्द गरिसकेको छ । फिलिपिन्स र इन्डोनेशीयाले पनि यो प्रविधि बन्द गराईसकेका छन् । भारतमै पनि सरकारका प्राविधिकको उच्च निगरानीमा मात्रै यो प्रविधि चलाउँदै आईएको छ।
नेपालमा संचालनमा रहेका ३२ वटा उद्योगहरु मध्ये ६ वटाले स्पन्ज आइरन ल्याएर इन्डक्सन फर्नेंसको प्रविधिबाट बिलेट बनाएर त्यसबाट फलाम तथा डण्डी बनाउने गर्दछन। बाँकी २६ वटा उद्योगहरुले विदेशमा नै आर्स फर्नेंस प्रविधिबाट बनेका बिलेट आयात गरि फलाम बनाउने गर्दछन्।
विश्वका अधिकांश देशहरुले समेत प्रतिबन्ध लगाईसकेको इन्डक्सन फर्नेंसको प्रविधिबाट बिलेट बनाउने शाहील अग्रवाल सहित ६ वटा उद्योगहरुनै संरक्षण गर्नेगरि अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले चालू आर्थिक बर्षको प्रस्थापन बजेटमार्फत संरक्षण तथा प्रोत्साहन दिएका छन्।
शर्माले चालु आर्थिक वर्षको प्रतिस्थापन बजेटमार्फत अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले स्पञ्ज आइनरको आयातमा भन्सार र अन्तशुल्क छुट दिएर विश्व औद्योगिक क्षेत्रबाटै बिदा हुँदै गएको इन्डक्सन फर्नेन्स प्रविधिलाई प्रोत्साहन गरिदिएका हुन्।
तयारी बिलेटको आयातमा ४.७५ प्रतिशत भन्सार र अन्तशुल्क प्रतिटन १ हजार ६ सय ५० रुपैयाँबाट बढाएर २ हजार ५ सय रुपैयाँ बनाएका शर्माले मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिएको इन्डक्सन फर्नेन्स प्रविधिलाई प्रोत्साहन गर्ने नीति लिए।
किनकी, नेपालका उद्योगहरुले ल्याउने ‘प्राइम बिलेट’ आर्स फर्नेस प्रविधिमार्फत बनेको हुन्थ्यो । तर, स्पञ्ज आइरन ल्याएर बिलेट उत्पादन गर्ने उद्योगहरुसँग भएको प्रविधि इन्डक्सन फर्नेन्स प्रविधि हो।
उत्पादन पनि कम
१ सय टन तयारी बिलेट ल्याएर फलाम उत्पादन गर्दा ९५ टन तयारी फलाम निस्किन्छ । तर, १ सय टन स्पञ्ज आइरन ल्याएर पगाल्दा ८० टन बिलेट निस्किन्छ । ८० टन बिलेटबाट ५ प्रतिशत कम अर्थात् ७६ टन मात्रै तयारी फलाम बन्छ।
अर्थात्, इन्डक्सन फर्नेन्स प्रविधिबाट बिलेट बनाउन १ सय किलो स्पञ्ज पगाल्न हालियो भने २० किलो कणका रुपमा हावामा मिल्छ । यसले मानवीय स्वास्थ्यमा समेत गम्भीर असर पार्छ । तर, मानव स्वाथ्यका लागि हानिकारक मानिने बस्तुहरुमा लगाउँदै आईएको अन्तःशुल्क स्पञ्ज आइरनको आयातमा लगाईएन।
उत्पादित बस्तु समेत ‘क्वालिटी’को नहुने र यसले भौतिक पूर्वाधारको निर्माण समेत कमजोर बन्न गएको उदाहरण धेरै छन् । डेढ वर्षअघि जगदम्बाको फलामे डण्डी निर्माणकर्मीहरुले मर्काउँदा नै भाँचिएको थियो। यसबारे बिजपाटी डटकमले निरन्तर समाचार लेखेपछि सरकारले त्यो बेला जगदम्बा स्टिललाई कारबाही समेत गरेको थियो।
अहिले फलाममा फाइभ हण्ड्रेड डी (५००डी) को प्रयोग बढ्दो छ । यो भनेको ‘प्राइम बिलेट’बाट मात्रै बन्ने फलाम हो । तर, इन्डक्सन फर्नेन्स प्रविधिबाट फाइभ ५००डी बन्दैन ।
त्यस्तै, वीरगन्जस्थित सर्वोत्तम स्टिल उद्योगमा काम गर्ने ५ जना मजदुरको गत भदौमा भट्टी पड्किएर मृत्यु भएको थियो । भट्टी पड्किएर १५ मजदुर घाइते भएकाोमा ५ जनाको मृत्यु भएको थियो ।
तर, मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक र उत्पादन समेत कमी हुने प्रविधिलाई अर्थमन्त्रीले प्रोत्साहन गरेपछि विभाजित भएका फलामे डण्डी उद्योगीहरु हालसम्म पनि मिल्न सकेका छैनन् । उनीहरुको संघ स्टिल रोलिङ मिल्स एसोसियसनको बैठक नबसेकै १ वर्ष पुगिसकेको छ।
आम मानिसहरुको स्वास्थ्यमा प्रतिकुल असर र पूर्वाधारमा कम्जोर गुणस्तर भएकै कारण चीन, फिलिपिन्स,इन्डोनेशीया लगायतका देशले प्रतिबन्ध लगाएको इन्डक्सन फर्नेंस प्रविधिलाई पोत्साहन गर्नलाई अर्थमन्त्री जनार्दन शर्मालाई के कुराले प्रभावित बनायो भन्ने कुरा आफैंमा खोजीको शंकाको बिषय हो।
यस अघि:
- अर्थमन्त्रीको निर्णयले नेपालले करोडौं राजस्व गुमायो, फाइदामा ६ भाई
- जनार्दनको प्रतिस्थापन बजेटको प्रतिफलः फलामे डण्डीको भाउमा ‘रेकर्ड ब्रेक’
- साहिल अग्रवालको समूहलाई पोस्न अर्थमन्त्रीले कर्मचारी र उद्योगीलाई यसरी ढाँटे
- अग्रवाल समूहलाई पोसेर ‘पैसा कुम्ल्याउदै’ अर्थमन्त्री शर्मा
