डलरको विकल्प खोजेकोमा ब्रिक्स आबद्द देशलाई ट्रम्पको चेतावनी

अमेरिकाका नवनिर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिकी डलरको विकल्प खोज्नेलाई चेतावनी दिएका छन्।  अमेरिकी डलरलाई कमजोर पार्ने प्रयास गरे उसले शतप्रतिशत ट्यारिफको सामना गर्नुपर्ने ट्रंपले चेतावनी दिएका हुन्। 

ट्रम्पले ब्रिक्स समूहका नौ देशहरू लाई लक्षित गर्दै यस्तो बताएका हुन्। ब्रिक्समा भारत, रुस र चीन प्रमुख छन्। यो समूहमा ब्राजिल, दक्षिण अफ्रिका, इजिप्ट, इथियोपिया, संयुक्त अरब इमिरेट्स र इरान छन्। मलेसिया र टर्किएजस्ता देशहरूले पनि ब्रिक्समा सदस्यताका लागि आवेदन दिएका छन्।

ट्रम्पले अर्को मुद्रा समर्थन गरेको अवस्थामा तिनीहरूले यसको मूल्य तिर्नुपर्ने चेतावनी दिएका हुन्। 

ट्रम्पले किन यस्तो धम्की दिइरहेका छन् ?

के ट्रम्पले BRICS मार्फत रूसलाई लक्षित गर्न खोजिरहेका छन् वा ट्रम्प बलियो डलरको कमजोरीबाट डराउँछन्।  शनिबार ट्रम्पले आफ्नो सोसल मिडिया प्लेटफर्मको ह्यान्डलमा लेखेका थिए, "हामीलाई यी देशहरूबाट एउटा प्रतिबद्धता चाहिन्छ कि उनीहरूले न नयाँ ब्रिक्स मुद्रा सिर्जना गर्नेछन्, न त बलियो अमेरिकी डलरलाई प्रतिस्थापन गर्न अर्को मुद्रालाई समर्थन गर्नेछन्, नत्र उनीहरूले 100 प्रतिशत शुल्कको सामना गर्नेछन्।"

उनले लेखे, "यदि ब्रिक्स देशहरूले यसो गरे भने, उनीहरूले उत्कृष्ट अमेरिकी अर्थतन्त्रमा आफ्ना उत्पादनहरू बेच्नलाई अलविदा भन्नु पर्नेछ। उनीहरू कतै खोज्न सक्छन्।"

विदेश मामिलाका विज्ञ र 'द इमेज इन्डिया इन्स्टिच्युट'का अध्यक्ष रोविन्द्र सचदेव विश्वास गर्छन्, "ट्रम्पको सन्देशको अर्थ अमेरिका विश्वमा डलरको प्रभुत्व कायम रहोस् भन्ने चाहन्छ।"

अमेरिकी मुद्रा डलरको पहिचान विश्वव्यापी मुद्रा बनेको छ। डलर र यूरो अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा धेरै लोकप्रिय र स्वीकार्य छन्। विश्वभरका केन्द्रीय बैंकहरूमा रहेको विदेशी मुद्रा सञ्चितिको करिब ६५ प्रतिशत अमेरिकी डलर हो। डलरको बल अमेरिकी अर्थतन्त्रको शक्तिको प्रतीक हो। इन्डियन काउन्सिल अफ वल्र्ड अफेयर्ससँग सम्बद्ध वरिष्ठ फेलो डा फजुर रहमान ट्रम्पले आफ्नो चुनावी अभियानमा पनि यस्तै कुरा बोलेकाले नयाँ कुरा नबोलेको बताउँछन् ।

के ब्रिक्स देशहरू डलरको विकल्प खोजिरहेका छन्?

चीन र रुससँग अमेरिकाको सम्बन्ध तनावपूर्ण छ । विज्ञहरुका अनुसार युक्रेनमा रुसको आक्रमणपछि चीन र रुस एकअर्काको नजिक आएका छन् । दुवै देश अमेरिकाको वर्चस्व रहेको विश्व व्यवस्थालाई अस्वीकार गर्ने र बहुध्रुवीय विश्व निर्माण गर्ने कुरा गरिरहेका छन् ।

यही कारण दुवै देशले लामो समयदेखि विश्वमा अमेरिकी मुद्रा डलरको सर्वोच्चतालाई चुनौती दिने प्रयास गरिरहेका छन् । एक वर्षअघि चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले एसिया, अफ्रिका र दक्षिण अमेरिकी देशहरूसँग अमेरिकी डलरको सट्टा चिनियाँ मुद्रा युआनमा व्यापार गर्न चाहेको बताएका थिए।

चीनले रुससँग आफ्नो मुद्रा युआनमा व्यापार गरिरहेको छ । रुसले पनि यस्तै कुरा गरिरहेको छ, किनभने अमेरिका र पश्चिमी देशहरूले त्यसमाथि कडा आर्थिक प्रतिबन्ध लगाएका छन् ।अमेरिका, युरोपेली युनियन, बेलायत र यसका धेरै सहयोगी राष्ट्रहरूले अन्तर्राष्ट्रिय भुक्तानीको महत्त्वपूर्ण प्रणाली स्विफ्टबाट धेरै रुसी बैंकहरूलाई बहिष्कार गरेका छन्।

रोविन्द्र सचदेव भन्छन्, "ब्रिक्स देशहरूले यस्ता प्रयास गरिरहेका छन्। वैकल्पिक मुद्रा बनाउन नसके पनि कम्तीमा वित्तीय सञ्जाल बनाउन खोजिरहेका छन्।"

"स्विफ्ट बैंकिङ इन्टरनेशनलमा अमेरिका, युरोप र पश्चिमी देशहरूको प्रभुत्व छ। कुनै पनि देशमाथि प्रतिबन्ध लगाइँदा त्यो प्रणालीबाट अलग्गिन्छ।"

सचदेव भन्छन्, "रुसमाथि जसरी प्रतिबन्ध लगाइएको छ, त्यसलाई हेरेर ब्रिक्स देशहरूले भविष्यमा आफ्नो बैंकिङ अवरुद्ध नहोस् भनेर सोचिरहेका छन्। त्यसैले यी देशहरूले वित्तीय नेटवर्क बनाउन खोजिरहेका छन्।"

तर के हामी साँच्चै डलरको विकल्प खोजिरहेका छौं ?

यस प्रश्नमा रोविन्द्र सचदेव भन्छन्, "ब्रिक्स देशहरूले यस्तो योजना बनाइरहेका थिए, तर यति चाँडो हुनेवाला छैन। तर, केही पहलहरू सुरु भएका छन्। चीनले ब्राजिलसँग युआनमा सम्झौता गरिरहेको छ। चीनसँग सम्झौता भएको छ। साउदी अरेबियाले रुससँग पनि यस्तै सम्झौता गरेको छ र यस्तो चलन सुरु भएको छ ।

तर रोविन्द्र सचदेवले कुनै पनि मुद्रालाई डलरको तुलनामा स्थिर बनाउन धेरै लामो बाटो भएको विश्वास गर्छन्।

ट्रम्पलाई केको डर ?

ब्रिक्सले विश्वको कुल जनसंख्याको ४१ प्रतिशत प्रतिनिधित्व गर्दछ। वल्र्ड इकोनोमिक फोरमका अनुसार विश्व जीडीपीमा ब्रिक्सको हिस्सा करिब ३७ प्रतिशत रहेको छ । कच्चा तेलको बजारमा प्रभुत्व जमाउने देशहरू ब्रिक्समा समावेश यूएई र इरान हुन्। हालैका वर्षहरूमा ब्रिक्स राष्ट्रहरूले राष्ट्रिय सुरक्षादेखि आर्थिक विकाससम्मका विषयमा एकअर्कालाई सहयोग गर्दै अगाडि बढेका छन्।

सन् २०१५ मा, BRICS देशहरूले मिलेर नयाँ विकास बैंक स्थापना गरेका थिए, जसको मुख्यालय चीनको शाङ्घाईमा छ।

यस बैंकले हालैका वर्षहरूमा चीनदेखि दक्षिण अफ्रिकासम्म धेरै ठूला परियोजनाहरूमा लगानी गरेको छ र यो पैसा डलरको सट्टा स्थानीय मुद्रामा दिइएको छ। यस्ता प्रयासहरूले भविष्यमा डलरलाई चुनौती दिन सक्ने विज्ञहरूको विश्वास छ र ट्रम्प त्यसको सामना गर्न तयार देखिन्छन्।

फजुर रहमान भन्छन्, "ट्रम्पको 'अमेरिका फर्स्ट'को नारामा राजनीति, अर्थतन्त्र र कूटनीति पनि छ। उनले यो नारालाई कुनै पनि हालतमा हानि हुन दिन्नन्।"

उनी भन्छन्, "ट्रम्प कुनै पनि कुरासँग डराउँदैनन्। तर उनले कुनै पनि देशको यस्तो कदमलाई कसरी व्यवहार गर्ने र कसैलाई पनि त्यस्तो अनुमति नदिने सन्देश दिने प्रयास गरेका छन्।" 

डलरको कमजोरीसँग सम्बन्धित प्रश्नमा फजुर रहमान भन्छन्, ‘अहिले विश्वमा दबदबा कायमै छ, केही देशको सम्झौताका कारण डलरको स्थिति कमजोर भएको भन्न सकिँदैन । बहस भनेको ठुलो कुरा हो, १५-२० वर्ष अगाडि यस्तो बहस सुरु गर्न सम्भव थिएन।"